Papazın Kurduğu Kooperatif

Bir papazın kooperatif kurabileceğini hiç düşündünüz mü? Aklıma hiç gelmemişti. İşte bir örnek. İspanya’dan. Bask Bölgesi’nin Mondragón kasabasına gidelim. İspanya İç Savaşı (1936-1939) sonrası. Diktatör Franco, Cumhuriyetçileri yenmiş ama ülke enkaz halinde. Rahip José M. Arizmendiarrieta(*) kasabada göreve başlamış. Ekonomik iyileşme hakkında aykırı düşünceleri var.

Bölge, madenler bakımından zengin. Uzun zamandır sanayiye, özellikle de çelik üretimine ev sahipliği yapıyor ancak işçilerin çoğu düşük ücretle çalıştırılıyor. Genellikle 14 yaşındayken iş başı yapıyorlar. Ama fazla yükselemiyorlar.

Rahip José, çare arıyor. Özel bir meslek okulunun sahibiyle okulun herkese açılmasını görüşüyor ama tersleniyor. Bunun üzerine bugün Mondragon Üniversitesi olarak bilinen kendi okulunu kuruyor. Orada mesleki eğitimle işçilerin niteliklerini yükseltiyor.

José’ye göre kooperatifçilik, yaşam düzeyini yükseltmenin anahtarı. Kurulması gerek. 1955’te yerel mühendislik programının ilk mezunlarından beşini karşısına alıyor. Isıtıcılar yapan şirketi satın alıp bir kooperatif olarak işletmeye ikna ediyor. İşçiler, böylece işletme sahibi/ortağı oluyor. İşçiler/ortaklar  ücretlerine, çalışma koşullarına ve her yıl dağıtılacak kâr payına demokratik biçimde karar veriyor çünkü tek oy hakkı var.

Sonraki on yıllar boyunca çok sayıda başka kooperatif kök salıyor. Kasaba, kente evriliyor. Mondragón Kooperatif Grubu, kentin ekonomisine egemen oluyor. Her kooperatif işletmesi, özerk ama ortak ilkelere göre çalışıyor. Örneğin bir kişi, bir kooperatifteki işini kaybetmesi durumunda diğer kooperatiflerin birinde işe başlama hakkına sahip. İş olmadığında iki yıla kadar işsizlik ödeneği alıyor. Yönetici maaşları, en düşük ücretin altı katı ile sınırlı. En düşük ücret, yılda 16.000 Avro (yaklaşık 19.400 ABD Doları). İspanya’daki asgari ücretten daha yüksek. Çoğu kişi, bunun en az iki katını kazanıyor. Ayrıca özel sağlık yardımı, yıllık kâr paylaşımı ve emeklilik hakkından da yararlanıyor. Her kooperatif, işsizlik yardımlarını ve zor durumdaki kooperatif üyelerine yardımı kapsayan ortak para havuzuna ödeme yapıyor. Krizlerde işçiler, normal ödemelerini almaya devam ediyor.

Mondragón’daki kooperatifler, 70.000’den fazla kişiye iş veriyor. Yıllık gelirleri, 12 milyar Avro’nun (14.5 milyar ABD Doları) üzerinde. En büyük market zincirlerinden 1000 satış mağazası olan Eroski’nin sahibi.

   Bask bölgesindeki kooperatifler, sosyal amaçlara göre hareket ederken kârlı olmanın mümkün olduğunu gösteriyor. Büyüklüğü nedeniyle sosyal ekonomi hareketinin simge yapılarından biri, 96 kooperatifi temsil eden Mondragón Kooperatif Grubu, gazeteci Peter S. Goodman’ın yorumuyla “kapitalizmin sert kenarlarını yumuşatıyor”.

Paris’teki Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) Girişimcilik Merkezi’nde politika çözümleyicisi Amal Chevreau’nun değerlendirmesi şöyle:“Mondragón, ölçeği nedeniyle sosyal ekonomi hareketinin simge yapılarından biridir. Sosyal amaçlara göre hareket ederken kârlı olmanın mümkün olduğunu gösteriyorlar.”

Yalnızca din değil, dünya işleriyle de uğraşan kooperatifçi José M. Arizmendiarrieta, örnek alınacak bir din görevlisi. Hayran olmamak elde değil! Ne dersiniz?

 (*) https://sosyalekonomi.org/ispanyanin-bask-bolgesindeki-kooperatifler/ Erişim:14.01.2021-12:17