İZMİR /SELÇUK EPHESOS CELSUS KİTAPLIĞI KİTABİ ANITSALLIK

Yüksek Mimar MUALLA AKGÜN

Ekim ayının ilk haftasındaki Konut Günü, Uluslararası Mimarlar Birliği (UIA) tarafından Dünya Mimarlık Günü ilan edilmiş ve DÜNYA MİMARLIK GÜNÜ olarak kutlanmaktadır. Bu yıl için belirlenen “Sağlıklı Bir Dünya İçin Temiz Çevre” teması etrafında Dünya Mimarlık Günümüz kutlu olsun.

TÜRKİYE’NİN KÜLTÜR MİRASI, 100 MİMARİ ŞAHESER’DEKİ İZMİR-SELÇUK’UN birinci eserini tanıtıyorum.

Antik dünyanın en önemli kentlerinden biri olan Ephesos’un tarihi, M.Ö 4000’e dek uzanıyor. Gediz Nehri’nin taşıdığı alüvyonlarla liman kenti statüsünü kaybeden kent, Roma devrinde çağının en etkili politik ve ticaret merkezlerinden biri olarak ASYA eyaletlerinin başkentiydi. Dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilen Artemis Tapınağı da buradaydı. Celsus Kitaplığı, bu benzersiz kentin en görkemli ve en iyi korunmuş yapılarından biri.

M.S. 92 yılında bir Roma konsülü olarak tüm kamusal yapıların sorumluğunu üstlenen TİBERİUS JULİUS  CELSUS  POLEMAEANUS, 105-106 veya 106-107 yılları arasında başkenti EPHESOS olan ASİA eyaletlerinin valiliğini yaptı. 114’te 70 yaşındayken öldüğünde oğlu Tiberius Julius Aguila, kütüphaneyi babası için bir anıt mezar olacak şekilde inşa ettirmeye başladı. Bazı kaynaklara göre 117 yılında, diğerlerine göre 135’te tamamlandığı kabul edilen CELSUS Kitaplığı, Ephesos’ta Helenistik dönem agorasının güney kapısı yanında yükseliyor.

Yapı, 1903-1905 yılları arasında R.Heberdey Ernst ve Berndorf’un kazılarıyla ortaya çıkarıldı. Restorasyon çalışmaları, 1978’de sona erdi.

M.S. 262’de Gotlar’ın yağmalamaları sırasında yakılan kitaplıktan yalnızca mermer ön cephe kalmış. Dokuz basamakla çıkılan podyum üzerinde yer alan yapının iki katlı ön cephesi, 21 metre genişliğinde ve 16 metre yüksekliğinde. Her iki katta sekiz sütun çiftler halinde düzenlenmiştir. İki katta sütun çiftleri arasında diğerlerinden daha büyük olan ve arkadaki kitaplık salonuna geçişi sağlayan üç kapı yer alır. Kapılar arasında yer alan dikdörtgen nişlerde orijinalleri Ephesos kazılarını yürüten Avusturyalı ekip tarafından Viyana’ya götürülen mermer heykellerin kopyaları bulunuyor. Kaidelerdeki yazıtlardan görüldüğü gibi bu heykeller; CELSUS’un bilgeliği, bilgisi, zekası ve erdemini temsil ediyor.

Üst katın sütunları alttakinden daha küçük ve ortada üçgen, yanlarda da iki dairesel alınlıkla tanımlanıyorlar. Alınlıkların altında küçük dikdörtgen pencere bulunuyor. 16×10 metre boyutlarındaki kitaplık salonu, dekoratif mermer döşeli. CELSUS’un Eros ve Nike kabartmalarıyla bezeli lahdini ağırlayan tonoz örtülü mezar odasının üstündeki batı duvarındaki büyük nişte ATHENA‘nın veya CELSUS‘un heykelinin yer aldığı sanılıyor. Diğer duvarlarda ise kitapların konulduğu dikdörtgen nişler var. Yaklaşık 12.500 kitaba ev sahipliği ettiği düşünülen yapının çevresindeki çift duvarlar arasındaki boşluklar, yağmur sularının akışını sağlamak için öngörülmüş.

Kaynak: NTV yayınları (Meltem Cansever)