Birgi tarihi çeşmelerini kaybediyor

Birgi tarihi çeşmelleri hakkında bilginiz var mı?

 https://yeniizmir.com/ gazetezi yazarlarından Tuğçe Boz, unutulan ve yok olmak üzere olan Birgi’nin 5 tarihi çeşmesini köşesine taşımış.

Tarihi çeşmeler sahip çıkılmaz ve bakımdan geçmezse tarihe karışmak üzere…

Özellile İzmir Valisi Kazımidirik’in yaptırdığı Paşa Çeşmesi İzmir Valiliğinin ilgisini bekliyor…

Yazınının tamamı şöyle:

Demir Baba Çeşmesi

Çeşme, Ödemiş Birgi Mahallesinde bulunur. Aydınoğlu Beyliği’nin kuruluşu sırasında gelen Horasan erenlerinden Demir Baba için yaptırılmış bir çeşmedir.

Moloz taştan yapılan ve çökertme içinde oluşturulan tuğla ile örülmüş bir kemer içinde mermer çeşme aynası ve bronzdan harlağı yer alır.

Çeşme yalağı da andezit taşından oyulmuştur.

Birgi Taşpazar (Hafsa Hatun) Çeşmesi

Osmanlı Sultanı Yıldırım Beyazıt eşi olan Hafsa Hatun tarafından yaptırılmıştır. Çeşme Hafsa Hatun Tarafından kurulan vakıf sayesinde günümüze ulaşmıştır.

Devşirme ve moloz taştan yapılmış olan bu çeşme, iç içe üç yuvarlak kemerle oluşturulan çökertme içinde her iki üst köşede çarkıfelek motifi bulunan çeşme aynasıyla dengeli bir mühendislik yapısıdır.

Bulunduğu semtin adı olan TAŞPAZAR ÇEŞMESİ diye de anılır.

Ödemiş-Bozdağ Yolu Paşa Çeşmesi

Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’nda başarılı bir asker olan Kazım Dirik, askerlikten ayrıldıktan sonra İzmir’de valilik yaptığı dönemde çeşitli imar faaliyeti çalışmaları yapmış güçlü bir siyaset adamıdır.

Askeri yönüyle olduğu gibi siyasi yönüyle de ön plana çıkan Kazım Dirik, İzmir valiliği döneminde yol, cadde ve köprü yapımına önem veren vali, açtırdığı yollar üzerine çok sayıda çeşme inşa ettirmiştir.

Vali Kazım Dirik tarafından inşa ettirilen Ödemiş-Bozdağ yolu üzerindeki Paşa Çeşmesi, mimari özellikleri yanı sıra anıtsal değeri ile de Cumhuriyet dönemi çeşme yapıları arasında yerini almıştır.

Çeşmenin üst kısmında yatay dikdörtgen şekilli inşa kitabesi yer almaktadır. Kitabenin transkripsiyonu şu şekildedir:

“Cumhuriyetin mübarek eserlerinden Ödemiş-Salihli yolunun hatırasıdır Muhasebe-i hususiyenin ve Ödemiş-Birgi belediyelerinin yardımlarıyla İzmir valisi Kazım Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Tarih-i inşası 3 Eylül 1927,  Ödemiş’in kurtuluş günüdür.”

Çeşmenin iki yanında yer alan kitabelerde İstiklal Harbi şehitlerinin isimleri vardır. Transkripti şöyledir:

“İstiklal Harbi Şehidleri Birgi’den Muhiddin Efendi zade Ahmed Ziya, Celil Ağa oğlu Ali, Kuşçu oğlu Ali, Hacı Mustafa oğlu Mustafa, Semit karyesinden İsmail oğlu Raşid, Seyit karyesinden Beşinci oğlu Mehmed, Yefes karyesinden Helvacı oğlu Hüseyin, Çulhamurlar karyesinden Ali Çavuş oğlu Hacı Mehmed, Çömlekçi karyesinden Ebil oğlu Hüseyin, Eşme kazasından Veli zade Ali”

Kitabeden, Paşa Çeşmesi’nin, Cumhuriyet anısına Ödemiş ve Birgi belediyelerinin yardımlarıyla 1927 yılında İzmir Valisi Kazım Paşa tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Paşa Çeşmesi yol genişletme çalışmaları nedeniyle 1984 yılında şimdiki konumuna taşınmıştır.

İzmir’de 1926-1935 yılları arasında valilik yapan Dirik “Ayrancı Paşa” lakabıyla da tanınmaktadır. Eğitime önem veren Paşa’nın, valiliği sırasında gerek İzmir merkezinde, gerekse İzmir’in ilçelerinde ve köylerinde çok sayıda okul, okuma salonu açılmış, kredi kooperatifleri kurulmuş, çocuk oyun alanları, parklar yapılmış, köyleri İzmir’e bağlayan yollar açılmış ve halk suyla buluşturulmuştur.

Kültürpark, Şirinyer Hipodromu, Cumhuriyet Meydanı’ndaki Atatürk heykeli gibi birçok önemli eserin açılmasını da sağlayan Paşa 1941 yılında hayatını kaybetmiştir.

İzmir’i ve İzmirliyi seven Paşa’yı ölümünden sonra İzmirliler de unutamamış, onun ismini mahalle ve caddeye vermiş ve büstünü dikmiştir.

Birgi Akmescit Çeşmesi

Ödemiş Birgi Çakırağa Konağı yanından rampa yukarı çıkıldığında karşılaşılan çeşmenin kitabesi olmadığından yapım yılı ve banisi belli değildir.

Oldukça eski bir çeşme olduğu görülmektedir. Beylik döneminden kaldığı söylenmektedir. Lahit yalaklar o dönemlerde de çok kullanılmıştır.

Çeşme isminden de yakınlarında bir mescit olduğu düşünülmektedir.

Birgi Bıçakçızade Çeşmesi

Ödemiş İlçesi’nin Birgi Mahallesi Kurtgazi mevkiinde bulunan çeşme 233,73 m² tapu alanına sahiptir. Şehit Gürol Madan Caddesi üzerinde, Koca Çeşme Sokak başlangıcındadır.

Selda Kalfazade Ertuğrul’a göre çeşme, Aydınoğlu Beyliği döneminde inşa edilmiş olup, kitabedeki tarih ihya yılını 162 göstermektedir. Çeşme son olarak Bıçakçı es-Seyyid Hacı Ali Ağa tarafından 1808 yılında tamir edilmiştir.

Tuğla ile yapılmış olan çeşme, kirpi saçak örtülüdür. Çökertme içine alınan cephesinde oluşturulan sivri kemerli yüzeyi çökertilmiştir.

Çeşmenin yalak kısmı ise üzeri işlemeli lahittir. Tuğla ile inşa edilen çeşmenin sanat değeri yüksektir. İç kısmında su künkleri de görülmektedir. Çeşmenin etrafı park olarak düzenlenmiştir.

Haber Merkezi (MM)